جهان در حالی شاهد استفاده مرگ‌بار از تسلیحات شیمیایی در درگیری‌های نظامی و اقدام‌های تروریستی است که قوانین و مقررات بین‌المللی متعددی بر ممنوعیت کاربرد این دسته از تسلیحات تاکید دارند.
۳۰ نوامبر به‌عنوان روز جهانی گرامی‌داشت قربانیان تسلیحات شیمیایی تعیین شده است؛ این تصمیم در بیستمین نشست کنفرانس کشور‌های عضو کنوانسیون منع تسلیحات شیمیایی CWC در سال ۲۰۱۵ گرفته شد.
تعیین روزی ویژه قربانیان تسلیحات شیمیایی ۲ هدف را دنبال می‌کند: نخست، یادبودی نمادین از قربانیان و به رسمیت شناختن درد و رنج بازماندگان حمله‌های با تسلیحات شیمیایی ازسوی سازمان منع تسلیحات شیمیایی OPCW و دو، به رسمیت شناختن حق قربانیان و بازماندگان برای حمایت بیشتر و موثرتر و تاکید بر تعهد سازمان منع تسلیحات شیمیایی برای از بین بردن تهدید‌های تسلیحات شیمیایی و در نتیجه پیشبرد اهداف صلح، امنیت و چندجانبه‌گرایی.
تسلیحات شیمیایی به دلیل ماهیت خود تفاوتی بین نظامیان و غیرنظامیان قائل نیستند و همه افراد و البته جاندارانی را که تحت تاثیر حمله قرار گرفته‌اند، با پیامد‌های گسترده‌ای مواجه می‌کنند؛ در این میان، آسیب‌پذیرترین گروه‌ها ازجمله زنان، کودکان و افراد مسن با نرخ نامتناسب‌تری قربانی چنین حمله‌هایی می‌شوند.
حمله‌های انجام‌شده با تسلیحات شیمیایی نه فقط مرگ‌ومیر افراد در جامعه هدف را رقم می‌زنند، بلکه سبب بروز صدمه‌های جدی، سوختگی شدید و بیماری‌های مزمن مادام‌العمر را برای بازماندگان به‌دنبال دارند؛ تسلیحات شیمیایی، آسیب‌های عمیق و طولانی‌مدتی را در میان بازماندگان برجای می‌گذارند.
تاریخچه تلاش جدی برای منع استفاده از تسلیحات شیمیایی، همزمانی ملموسی با رشد استفاده از این تسلیحات در درگیری‌های نظامی دارد؛ براساس گزارش‌ها، در جریان جنگ جهانی اول، تسلیحات شیمیایی به‌صورت گسترده استفاده شد.
اگرچه تسلیحات شیمیایی در جنگ جهانی دوم استفاده نشدند، اما تلاش‌ها برای مبارزه و ممنوعیت استفاده از چنین تسلیحاتی ادامه پیدا کرد؛ در نتیجه همین تلاش‌های جدی، کنوانسیون تسلیحات شیمیایی که در سال ۱۹۹۳ تصویب شد، در ۲۹ آوریل ۱۹۹۷ (۹ اردیبهشت ۱۳۷۶) لازم‌الاجرا شد.
این کنوانسیون مقرر کرده است که به‌خاطر تمام بشریت، امکان استفاده از سلاح‌های شیمیایی به‌طور کامل ازسوی کشور‌های طرف این کنوانسیون منتفی شود.
تسلیحات شیمیایی کدامند؟
تسلیحات شیمیایی، ابزار یا موادی برای هدف قرار دادن جان انسان‌ها و دیگر موجود‌های زنده هستند؛ این مواد می‌توانند به‌صورت جامد، مایع یا گاز استفاده شوند.
جنگ‌افزار‌های شیمیایی ازجمله قیر، روغن‌ها، نفت، آتش یونانی، ناپالم، اسیدها، آرسنیک‌ها و … در جنگ‌های قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما در حال حاضر، جنگ‌افزار‌های شیمیایی از نظر نظامی به ۶ گروه سمی و کشنده، ناتوان‌کننده، استفاده برای کنترل اغتشاش‌ها، دودزا، ضد گیاه و شعله‌زا و آتش‌زا تقسیم می‌شوند.
تسلیحات شیمیایی مانند گاز خردل، سارین و گاز کلر باعث رنج شدید، جراحت‌های جدی و تلفات می‌شوند؛ قرار گرفتن در معرض این مواد می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی طولانی مدت ازجمله مشکلات تنفسی، اختلال‌های پوستی، نابینایی و آسیب‌های روانی طولانی مدت شود.
فراتر از افراد، اثرهای اجتماعی و زیست‌محیطی جنگ شیمیایی عمیق است؛ جوامع آسیب‌دیده اغلب با آلودگی گسترده و تخریب زیرساخت‌ها مواجه می‌شوند.
سابقه استفاده از تسلیحات شیمیایی در جنگ‌ها
تسلیحات شیمیایی مدرن برای نخستین بار در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفتند؛ این تسلیحات به شکل ویژه ازسوی آلمان ساخته و استفاده شدند.
استفاده از بیش از ۱۲۴ هزار تن مواد شیمیایی در جریان جنگ اول جهانی به زخمی شدن یک میلیون و کشته شدن بیش از ۱۰۰ هزار نفر منجر شد.
پس از پایان جنگ جهانی اول، تصویب پروتکل ۱۹۲۵ ژنو کاربرد تسلیحات شیمیایی را ممنوع کرد؛ با وجود این، نگاهی به جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی نشان می‌دهند که استفاده از این تسلیحات همچنان ادامه دارند.
- بیشتر بخوانید:
- کنفرانس کشور‌های عضو کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی؛ اهداف و چشمانداز
- تاکید ایران بر ضرورت نابودی زرادخانه شیمیایی رژیم صهیونیستی
بدترین موارد استفاده از تسلیحات شیمیایی در دوران معاصر
جهان در دهه‌های اخیر شاهد موارد متعددی از استفاده مرگ‌بار از تسلیحات شیمیایی بوده است.
آمریکا درجنگ علیه ویتنام هزاران تُن عامل نارنجی را روی این کشور ریخت؛ با گذشت چند دهه از زمان پایان جنگ ویتنام، در مناطقی که هدف حمله‌های یاشده قرار گرفتند، کودکان ویتنامی با معلولیت متولد می‌شوند.
رژیم بعث عراق نیز در جنگ تحمیلی علیه ایران بی‌توجه به پروتکل ۱۹۲۵ به‌صورت گسترده از تسلیحات شیمیایی استفاده کرد؛ از این حمله‌ها با عنوان وسیع‌ترین حمله‌های شیمیایی پس از جنگ جهانی اول هم یاد می‌شود؛ شرکت‌های آلمانی بزرگ‌ترین ارائه‌کننده تسلیحات شیمیایی به رژیم بعث عراق در جنگ علیه ایران بودند؛ هلند، فرانسه، ایتالیا، لوکزامبورگ، اتریش و اسپانیا دیگر کشور‌هایی هستند که تسلیحات شیمیایی رژیم صدام را در جنگ علیه ایران تامین می‌کردند.
حمله‌های شیمیایی علیه ایران، به مصدوم شدن بیش از ۱۰۰ هزار ایرانی منجر شد و بسیاری از این افراد همچنان از پیامد‌های ناشی از حمله‌های یادشده رنج می‌برند؛ در این میان، اعمال تحریم‌های دارویی علیه کشورمان ازسوی کشور‌های غربی مسیر درمان و کاهش رنج این بازماندگان تسلیحات شیمیایی را دشوارتر کرده است.
در حال حاضر نیز رژیم صهیونیستی در حال استفاده از تسلیحات شیمیایی علیه لبنان و غزه است؛ مقام‌های رژیم صهیونیستی در میانه حمایت کشور‌های غربی به صورت گسترده از تسلیحات شیمیایی علیه غزه و لبنان استفاده می‌کنند.
رژیم صهیونیستی حتی پروتکل ۱۹۲۵ را امضا نکرده است.
معاهده‌های بین‌المللی درباره تسلیحات شیمیایی کدامند؟
نخستین معاهده بین‌المللی برای ممنوعیت کاربرد تسلیحات شیمیایی در سال ۱۶۷۵ امضا شد؛ با رشد تکنولوژی‌های شیمیایی در روند صنعتی شدن، تسلیحات شیمیایی نیز توسعه یافتند.
در نتیجه در سال ۱۸۷۴ کنوانسیون بروکسل با هدف ممنوع کردن استفاده از سم و تسلیحات سمی در جنگ تصویب شد و در سال ۱۸۹۹ نیز بیانیه لاهه بر ممنوعیت پرتابه‌های حاوی گاز‌های سمی تاکید کرد.
تعهد جهانی به استفاده نکردن از تسلیحات شیمیایی پس از کاربرد مرگ‌بار آن در جریان جنگ جهانی اول، به امضای پروتکل ژنو ۱۹۲۵ منجر شد.
پروتکل یادشده ممنوعیت کاربرد گاز‌های خفه‌کننده، سمی و دیگر گاز‌ها و استفاده از روش‌های میکروبی را ممنوع کرد؛ تاکنون حدود ۲۰۰ کشور جهان این پروتکل را تصویب کرده و به عضویت سازمان منع تسلیحات شیمیایی درآمده‌اند.
تروریسم و رشد استفاده از تسلیحات شیمیایی
استفاده از تسلیحات شیمیایی در جهان به‌ویژه درپی رشد تروریسم به شکل فزاینده‌ای در حال افزایش است؛ در حال حاضر اشکال مختلف تروریسم به‌ویژه تروریسم سازمان‌یافته از عوامل مهم و اصلی استفاده از تسلیحات شیمیایی هستند.
در حمله‌های تروریستی بین سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۷، استفاده از تسلیحات شیمیایی به کشته شدن بیش از هزار مورد مرگ‌ومیر و جراحت دست‌کم ۱۴ هزار نفر منجر شد.
بیشترین تسلیحات شیمیایی مورد استفاده در بازه زمانی یادشده کلر، گاز اشک‌آور و سیانید بودند.
تروریسم سازمان‌یافته رژیم صهیونیستی نیز یکی از انواع تروریسمی است که سبب دامن زدن به بحران استفاده گسترده از تسلیحات شیمیایی شده است.
پیام دبیرکل سازمان ملل به مناسبت روز جهانی قربانیان تسلیحات شیمیایی
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در پیامی به مناسبت روز گرامی‌داشت قربانیان تسلیحات شیمیایی در سال ۲۰۲۴ اعلام کرد: در این روز یادبود برای همه قربانیان جنگ شیمیایی، ما به کشته‌شدگان یا مجروحان ادای احترام می‌کنیم و تصمیم داریم به این وحشت پایان دهیم؛ ما در سال گذشته، به یک نقطه‌عطف مهم دست یافتیم: انهدام آخرین سلاح شیمیایی از ذخایر اعلام‌شده توسط کشور‌هایی که بخشی از کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی هستند.
وی با بیان اینکه جهان در دهه گذشته شاهد ظهور مجدد این سلاح‌ها بوده است، اعلام کرد: استفاده از این تسلیحات همراه با پیشرفت‌های سریع در علم و فناوری، تهدید جدی‌تری می‌شود؛ جامعه جهانی باید یک‌صدا تعهد خود را نسبت به کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی اعلام کرده و برای پایان دادن به معافیت از مجازات و تعهد‌های خود برای جهانی عاری از این سلاح‌ها عمل کند.
انتهای پیام/
Sunday, 17 August , 2025