استعمار آفریقا؛ در کنفرانس برلین ۱۸۸۵-۱۸۸۴ چه گذشت؟

اواخر قرن ۱۹ بود و کشور‌های اروپایی نگاه به قاره آفریقا را به‌عنوان پایگاه منابع دائمی‌تر برای بخش‌های صنعتی خود که به تازگی درحال رشد بود، آغاز کردند.

اروپایی‌ها با وجود تجارت مداوم بین ۲ قاره که برای چندین دهه ادامه داشت، خواهان کنترل مستقیم منابع طبیعی آفریقا بودند. علاوه بر این، با توجه به اسناد آن دوره، این کشور‌ها مدعی بودند که هدفشان توسعه و متمدن کردن آفریقا است. 

به این ترتیب طرح دیوانه‌وار اروپا برای استعمار آفریقا آغاز شد. انگلیس، پرتغال، فرانسه، آلمان و بلژیک، شروع به فرستادن نمایندگان برای تضمین قرارداد‌های تجاری و حاکمیتی با سران محلی، خریدن یا صرفا نصب پرچم‌ها و ادعای قلمروی وسیعی کردند. قاره آفریقا غنی از منابع مختلفی، از روغن نخل گرفته تا کائوچو بود. 

به‌زودی در اروپا دعوا‌ها درمورد اینکه چه کسی مالک چه چیزی است، آغاز شد. به‌عنوان نمونه، فرانسوی‌ها درمورد چندین قلمرو غرب آفریقا با انگلیس و دوباره درباره مناطق آفریقای مرکزی با بلژیک درگیر شدند.

کشور‌های اروپایی دخیل در استعمار برای جلوگیری از درگیری همه‌جانبه میان خود، با تشکیل جلسه‌ای در برلین، پایتخت آلمان در سال‌های ۱۸۸۴ تا ۱۸۸۵ موافقت کردند تا شرایط مشترک را تعیین کرده و روند استعمار را مدیریت کنند. هیچ کشور آفریقایی به این نشست دعوت نشده و هیچ نماینده‌ای نداشت. 

موضوع کنفرانس برلین چه بود؟ 

اتو فون بیسمارک، صدراعظم آلمان در نوامبر ۱۸۸۴ (آبان/آذر سال ۱۲۶۳ شمسی) وظیفه دعوت و میزبانی کنفرانس را در برلین برعهده گرفت.

مقام‌های فرانسوی برای ماه‌ها قبل از آن در پیام‌هایی به بیسمارک، نگرانی‌هایی را درباره دستاورد‌های انگلیس، به‌ویژه کنترل مصر و مسیر حمل‌ونقل کانال سوئز، افزایش داده بودند. آلمان نیز نگران مناطق درگیری با انگلیسی‌ها مانند کامرون بود.

مذاکرات به ریاست بیسمارک از ۱۵ نوامبر ۱۸۸۴ (۲۵ آبان ۱۲۶۳ شمسی) تا ۲۶ فوریه ۱۸۸۵ (۸ اسفند ۱۲۶۳) به‌طول انجامید. نقشه‌برداری واضح و توافق درمورد مالکیت مناطق در دستورکار بود. مناطق تجارت معاف از مالیات و کشتیرانی رایگان، باید به‌ویژه در حوضه رودخانه کنگو و نیجر روشن می‌شد.

شرکت‌کنندگان کدام کشور‌ها بودند؟ 

سفرا و دیپلمات‌های ۱۴ کشور در این نشست حضور داشتند. ۴ شرکت‌کننده، یعنی فرانسه، آلمان، انگلیس و پرتغال، پیش‌تر بیشترین مناطق را در آفریقا کنترل می‌کردند و بنابراین خود را سهامداران اصلی می‌دانستند.

پادشاه بلژیک همچنین نماینده‌هایی را برای به‌رسمیت شناختن انجمن جامعه بین‌المللی کنگو به نشست اعزام کرد، انجمنی که برای ایجاد کنترل شخصی وی بر حوزه کنگو تشکیل شده بود.

هیچ مقام یا نماینده آفریقایی در نشست برلین حضور نداشت. 

به غیر از موارد یادشده، ۹ کشور دیگر بودند که بیشتر آنها در نهایت بدون دریافت هیچ سهمی کنفرانس را ترک کردند. این کشور‌ها عبارتند از اتریش-مجارستان، دانمارک، روسیه، ایتالیا، سوئد-نروژ، اسپانیا، هلند، امپراتوری عثمانی و آمریکا. 

نتیجه نشست

سران اروپایی طی ۳ ماه چانه‌زنی قانون کلی ۳۸ بندی را امضا و تصویب کردند که تقسیم آفریقا را قانونی می‌کرد. آمریکا در نهایت این معاهده را امضا نکرد. 

کشور‌های استعمارگر مجموعه‌ای از مستعمره‌های جدید آفریقایی را ترسیم کردند. با این حال، بسیاری از مرز‌های واقعی به‌رسمیت شناخته شده امروز در رویداد‌های دوجانبه پس از کنفرانس، و پس از جنگ جهانی اول، که امپراتوری‌های عثمانی و آلمان سقوط کردند و سرزمین‌های خود را از دست دادند، نهایی شدند.

علاوه بر این، قانون عمومی تجارت آزاد در حوزه رودخانه کنگو و نیجر بین‌المللی شد. همچنین انجمن بین‌المللی کنگو استعمار بلژیک را به‌رسمیت شناخت که بحث‌برانگیز بود؛ زیرا برخی وضعیت مالکیت خصوصی آن را زیر سوال بردند. با این حال، پادشاه انگلیس ادعا کرد که در حال انجام کار‌های بشردوستانه است. مناطقی که تحت سلطه بلژیک، معروف به ایالت آزاد کنگو، بدترین خشونت‌های استعماری را متحمل شدند، صد‌ها هزار نفر در مزارع کائوچو تا حد مرگ کار کردند یا با قطع عضو مجازات شدند.

کشور‌ها کدام مناطق را استعمار کردند؟

استعمار غرب بر سرزمین‌های آفریقا در کنفرانس برلین نهایی نشد، اما در ادامه پس از چندین رویداد دوجانبه که به‌دنبال آن بود، نهایی شد. 

لیبریا تنها کشوری بود که به‌دلیل استقلال از آمریکا تجزیه نشد. اتیوپی برای مدت کوتاهی مورد تهاجم ایتالیا قرار گرفت، اما در بیشتر موارد در برابر استعمار مقاومت کرد. پس از سقوط امپراتوری‌های آلمان و عثمانی درپی جنگ جهانی اول، نقشه‌ای نزدیک‌تر به آنچه اکنون به‌عنوان آفریقا می‌شناسیم، شکل گرفت. 

فرانسه: آفریقای غربی فرانسوی (سنگال)، سودان فرانسوی (مالی)، ولتای بالایی (بورکینافاسو)، موریتانی، فدراسیون آفریقای استوایی فرانسوی (گابن، کنگو، چاد، آفریقای مرکزی)، آفریقای شرقی فرانسوی (جیبوتی)، گینه فرانسوی، ساحل عاج، داهومی (بنین، نیجریه، نیجریه، لیجره، نیجریه).

انگلیس: مستعمره کیپ (آفریقای جنوبی)، رودزیا (زیمبابوه)، تحت‌الحمایه بچوانالند (بوتسوانا)، آفریقای شرقی انگلیسی (کنیا)، رودزیای شمالی (زامبیا)، نیاسالند (مالاوی)، سرزمین‌های شرکت سلطنتی نیجر (نیجریه)، ساحل طلایی (غنا)، سرزمین انگلیس-مصری (سودان) و مصر.

پرتغال: آفریقای شرقی پرتغالی (موزامبیک)، آنگولا، گینه پرتغالی (گینه بیسائو)، کیپ ورد.

آلمان: آفریقای جنوب غربی آلمانی (نامیبیا)، آفریقای شرقی آلمانی (تانزانیا، رواندا، بوروندی)، کامرون آلمانی (کامرون)، توگولند (توگو).

بلژیک: کشور آزاد کنگو (کنگو).

ایتالیا: سومالی‌لند ایتالیایی (سومالی)، اریتره.

اسپانیا: گینه استوایی.

نشست برلین چه چیزی را تغییر داد؟

مورخان معتقدند که برخلاف آنچه عموما باور دارند، کنفرانس برلین آغازگر فرآیند استعمار نبود. در عوض، آن را تسریع کرد.

درحالی که تنها حدود ۲۰ درصد آفریقا (عمدتا بخش‌های ساحلی این قاره) پیش از کنفرانس در معرض خطر قدرت‌های اروپایی قرار گرفته بود، تا سال ۱۸۹۰، ۵ سال پس از نشست، حدود ۹۰ درصد از قلمرو آفریقا تحت استعمار قرار گرفت.

کارشناسان علوم سیاسی موافقند که استعمار آینده این قاره را به گونه‌ای تعیین کرد که همچنان اثر‌های ژئوپلیتیکی عمیقی بر آفریقای امروزی دارد. منابع غارت شد؛ فرهنگ و مقاومت مقهور شد.

محققان می‌گویند که حتی پس از اینکه سران آفریقا با موفقیت برای استقلال جنگیدند و بیشتر کشور‌ها بین دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۷۰ آزاد شدند، ساختن کشور‌های آزاد به‌دلیل آسیب استعمار دشوار بود. 

یان نژمان، پیتر مولر و هارم دی بلیج، چند محقق در سال ۱۹۹۷ در کتاب خود «قلمروها، مناطق و مفاهیم» نوشتند که آفریقا به‌دلیل استعمار میراثی از چندپارگی سیاسی به‌دست آورده بود که نمی‌توان آن را حذف کرد. 

انتهای پیام/