تقویت دیپلماسی اقتصادی از دستاورد سفر رئیس جمهور و هیات عالی رتبه آن به ارمنستان و بلاروس بود، تا ضمن توسعه روابط با اعضای اوراسیا، تاب آوری ایران در برابر فشارهای غربی افزایش یابد.
خبرگزاری مهر_ گروه سیاست؛ رامین عبدالله شاهی: هفته گذشته، رئیس‌جمهور، مسعود پزشکیان، به همراه هیئت عالی‌رتبه به دو کشور ارمنستان و بلاروس سفر کرد. این سفر به دو کشور عضو رسمی اتحادیه اقتصادی اوراسیا صورت گرفت، در حالی که ایران عضو ناظر این اتحادیه است.
بی‌تردید، هر دو کشور می‌توانند در کنار ایران از ظرفیت‌های بالای اقتصادی، علمی، فنی و تجاری برخوردار باشند و این ظرفیت‌ها را شکوفا کنند. سفت شدن تعرفه ۸۷ درصد کالاهای اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اعضای ناظر آنکه از مدتی پیش آغاز شده است، نقطه عطفی در روند تحولات تجاری و اقتصادی اعضا خواهد بود. این موضوع می‌تواند موجب افزایش قابل توجه داد و ستدهای اقتصادی میان کشورهای اوراسیا شده و پنجره‌ای جدید برای توسعه اقتصادی کشورمان، به ویژه در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان، استارتاپ‌ها، صدور خدمات فنی و مهندسی و صنایع پزشکی و دارویی، بگشاید.
هرچند موضوع قرارداد صلح میان آذربایجان و ارمنستان و طرح کوریدور ترامپ، که چند روز قبل از سفر هیئت ایرانی به ایروان مطرح شد، بخش عمده‌ای از آثار و دستاوردهای این سفر را تحت تأثیر قرار داد، امضای یک بیانیه مشترک و ۱۰ سند همکاری میان ایران و ارمنستان در بخش‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، گردشگری، صنعتی، آموزشی، راه و شهرسازی، هنری، بهداشت و سلامت، و همچنین امضای یک بیانیه و ۱۲ سند همکاری با کشور بلاروس در حوزه‌های سیاسی، حقوق بین‌الملل، گردشگری، هنری، رسانه‌ای، بهداشت و سلامت، دارو، صنعتی، محیط زیست، مناطق آزاد، صنعتی و ویژه اقتصادی و سرمایه‌گذاری، می‌تواند چشم‌انداز روشنی برای توسعه همکاری‌های ایران با اعضای اصلی کشورهای راهبردی اوراسیا ایجاد کند.
در عین حال، علاقمندی ارمنی‌ها برای استفاده از بندر چابهار، توسعه کوریدور شمال-جنوب، احداث پل دوم ارتباطی بر روی رود ارس و تقاضای آنها برای واردات گاز از ایران، و همچنین ظرفیت‌های بلاروس در حوزه نظامی و پدافند، می‌تواند نیازهای سه کشور را در بخش‌های متعدد برطرف کند؛ به ویژه آنکه ایران به دلیل تهدیدهایی که از سوی رژیم صهیونیستی و ایالات متحده با آن مواجه است و پشت سر گذاشتن جنگ ۱۲ روزه، ضرورت می‌بیند که بنیه دفاعی خود را هرچه زودتر تقویت کند.
رشد تجاری ایران و بلاروس در شش ماه ابتدایی ۲۰۲۵ معادل ۴۲ درصد بوده است و هدف‌گذاری ایران برای رشد تجارت با این کشور، معادل ۳ میلیارد دلار، مشابه هدف‌گذاری برای ارمنستان که از ۷۰۰ میلیون دلار به ۳ میلیارد دلار افزایش یافته، از برنامه‌های مهم برای ایجاد زمینه لازم در رشد واردات و صادرات میان ایران، بلاروس و ارمنستان خواهد بود.
این دو سفر می‌تواند موجب رونق تجارت ایران در منطقه قفقاز و اوراسیا شود
استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل و قفقاز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص دستاوردهای سفر رئیس جمهور به ارمنستان و بلاروس، با بیان آنکه در این دو سفر بخش‌های مشترکی داشت. در این دو کشور حدود ۲۴ سند همکاری امضا شد، گفت: در خصوص ارمنستان، آنچه از نظر من اهمیت بیشتری داشت، مباحث مربوط به راه بود؛ به‌ویژه ایجاد پل دوم مرزی بر روی رود ارس، چراکه پل مرزی موجود ظرفیت و کشش لازم برای عبور تعداد زیادی کامیون و مسافر را نداشت.
این استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل اظهار کرد: مدت‌ها بود که بحث احداث این پل مطرح بود و حتی وزارت راه در این خصوص مأموریت داشت اما با تأخیر مواجه شده بود. در این سفر قول داده شد که این موضوع به سرانجام برسد. همچنین در زمینه بهبود وضعیت گمرک نیز تصمیماتی اتخاذ شد، زیرا کامیونی که از چابهار و بندرعباس بارگیری می‌کند و به سمت ارمنستان و گرجستان می‌رود، تنها حدود هفت تا ۱۰ روز زمان نیاز دارد، اما معطلی در پشت مرز موجب می‌شود که انگیزه استفاده از مسیر ایران کاهش یابد. بنابراین مقرر گردید سازوکاری برای رفع این مشکلات طراحی شود تا رانندگان دچار معطلی‌های طولانی نشوند.
وی ادامه داد: در این سفر تفاهماتی در حوزه‌های فرهنگی و سینمایی نیز انجام شد و فعالیت‌های خوبی در حوزه دیپلماسی عمومی صورت گرفت. از جمله این اقدامات می‌توان به دیدار با ایران‌شناسان ارمنی اشاره کرد که تأثیر مثبتی در حوزه دیپلماسی خواهد داشت، زیرا این افراد خود معلم و استاد دانشگاه هستند و تعامل با آنان نتایج سازنده‌ای دارد. در حوزه گردشگری، انرژی، تبادل برق و گاز، کشاورزی و کشت فرا سرزمینی نیز مباحثی مطرح شد. همچنین نمایندگانی از اتاق بازرگانی ایران در این سفر حضور داشتند و دیدارهایی با مدیر بانک ملت ارمنستان و دیگر فعالان تجاری انجام گرفت. تبادلات تجاری ایران و ارمنستان که از ۷۰۰ میلیون دلار فراتر رفته است، اکنون هدف‌گذاری شده که ابتدا به یک میلیارد دلار و در نهایت به سه میلیارد دلار افزایش یابد. در این سفر، یک توافق جامع همکاری راهبردی نیز در دست نهایی شدن است که هنوز امضا نشده اما در آینده نزدیک به امضا خواهد رسید.
این استاد دانشگاه در رابطه با نتایج سفر به بلاروس، ادامه داد: در حوزه بلاروس نیز یک بیانیه مشترک صادر شد و حدود ۱۲ تا ۱۳ سند همکاری در بخش‌های مختلف از جمله فناوری، کشاورزی، صنعت، رسانه، بهداشت و سلامت، دارو، محیط زیست و سرمایه‌گذاری امضا شد. با توجه به اینکه بلاروس و روسیه در یک جبهه مشترک قرار دارند و هر دو کشور با یک‌جانبه‌گرایی غرب و اقدامات خلاف هنجارهای بین‌المللی مخالفت می‌کنند، این همکاری‌ها اهمیت مضاعفی دارد. ایران و بلاروس در چارچوب‌هایی همچون جنبش عدم تعهد، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بریکس و سازمان شانگهای همکاری‌های مشترکی دارند. دیدارهای اخیر می‌تواند این همکاری‌ها را تعمیق بخشد و حتی الگویی راهبردی مشابه یا بهتر از معاهده همکاری ایران و روسیه ایجاد کند. در حوزه نظامی و پدافندی نیز بلاروس دارای ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی است که می‌تواند به ایران در تقویت فناوری‌های دفاعی و پدافندی کمک کند تا در صورت درگیری احتمالی با رژیم صهیونیستی، شرایط بهتری برای ایران فراهم شود.
وی افزود: در مجموع، این دو سفر می‌تواند هم به گسترش فعالیت بخش خصوصی ایران در ارمنستان و بلاروس و اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک کمک کند، و هم باعث رونق تجارت ایران در منطقه قفقاز و اوراسیا شود. همچنین انتقال فناوری و دانش، افزایش درآمد کشور و ایجاد فرصت‌های اقتصادی جدید از دیگر دستاوردهای این سفرها خواهد بود. این سفرها می‌تواند همگرایی بیشتری میان ایران و کشورهای دوست ایجاد کرده و به مقابله ایران با یک‌جانبه‌گرایی کمک کند. از سوی دیگر، با توجه به تهدیداتی که ایالات متحده از مسیر ارمنستان متوجه ایران می‌سازد و نیز ظرفیت‌های بلاروس در همکاری‌های امنیتی و نظامی، این سفرها می‌تواند به تحکیم امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران یاری رساند.
شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی ایران می‌توانند سهم قابل توجهی از بازار اوراسیا را در اختیار بگیرند
کارشناس مسائل بین الملل و اوراسیا در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با دستاوردهای سفر رئیس جمهور و هیئت همراه به ارمنستان و بلاروس، گفت: باید توجه داشت که سفر آقای رئیس‌جمهور به دو کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا انجام شد. این دو کشور قاعدتاً در چارچوب قرارداد تجارت آزاد که جمهوری اسلامی ایران اخیراً با این اتحادیه امضا کرده است، می‌توانند اهداف و برنامه‌های اختصاصی را برای کشور ما به همراه داشته باشند.
وی با اشاره به ارمنستان مقصد اول سفر اخیر رئیس جمهور، افزود: ما شاهد این سفر بودیم که بخش عمده‌ای از آن در ارتباط با نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران در خصوص منطقه زنگزور بود. در سال‌های اخیر، ارمنستان بارها درخواست‌هایی از جمله ایجاد منطقه آزاد مشترک با ایران، استفاده از ظرفیت بندر چابهار و امضای قرارداد تجارت آزاد با کشورمان داشته است. با وجود جمعیت اندک، ارمنستان می‌تواند فرصت‌های بی‌نظیری برای همکاری در اختیار ایران قرار دهد، اما تاکنون این فرصت‌ها از دست رفته است. اکنون نیز خبر رسیده که ارمنستان بار دیگر تقاضای واردات گاز از ایران کرده است که این موضوع می‌تواند تنوع مناسبی به بازار نفت و گاز کشور ببخشد و ایران را به منابع مالی بین‌المللی بیشتری برساند.
این کارشناس مسائل بین الملل و اوراسیا در خصوص بلاروس دومین مقصد سفر پزشکیان، اظهار کرد: بلاروس ظرفیت بسیار مناسبی در حوزه توسعه همکاری‌ها دارد که ایران از آن غفلت کرده است. در حوزه نظامی، با توجه به همکاری‌های استراتژیک این کشور با روسیه و ظرفیت‌های به‌جا مانده از دوران شوروی، بلاروس می‌تواند به عنوان یک شریک مهم در حوزه تسلیحات پدافندی برای ایران محسوب شود. هرچند ممکن است فناوری‌های پیشرفته پدافندی را نداشته باشد، اما در شرایطی که پدافند بومی ایران پاسخگوی تمام نیازهای کشور در برابر آفند الکترونیکی و همه‌جانبه دشمن نیست، ظرفیت‌های بلاروس می‌تواند به کمک ایران بیاید. در حوزه موشکی نیز ایران توانسته است توانمندی بالایی از خود نشان دهد؛ همان‌گونه که در جنگ ۱۲ روزه اخیر، با وجود فعال شدن تمامی سامانه‌های پدافندی دنیا در حمایت از رژیم صهیونیستی، موشک‌های ایران به هدف اصابت کردند.
موحدیان ادامه داد: در کنار این مسائل نظامی، ما باید به سمت همکاری‌های اقتصادی با بلاروس و سایر کشورهای منطقه برویم. این کشورها بازار بکری در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی دارند. در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هزاران مهندس ایرانی در جمهوری‌های آسیای مرکزی و قفقاز فعالیت داشتند، اما به تدریج این بازار از دست رفت. امضای قرارداد تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند فرصتی درخشان برای احیای این بازارها باشد.
وی بیان کرد: ایران در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی ظرفیت‌های بی‌نظیری پیدا کرده که برای کشورهای عضو اوراسیا بسیار جذاب است. معتقدم ایران می‌تواند سهم قابل توجهی از بازار اوراسیا را در اختیار بگیرد. هرچند رقم دقیق این سهم را باید معاونت علمی ریاست جمهوری یا معاون اقتصادی وزارت امور خارجه مشخص کنند، اما بی‌تردید سهم فعلی زیبنده ایران نیست.
سفر پزشکیان به ارمنستان در آستانه لغو بود
حامد خسروشاهی، کارشناس مسائل بین‌المللی و قفقاز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص دستاوردهای سفر رئیس جمهور هیئت عالی همراه به ارمنستان و بلاروس، گفت: برخلاف انتظار، دولت ارمنستان اخیراً تصمیم گرفته مسیرهای ارتباطی خود را به یک سازوکار ثالث واگذار کند که در عمل به معنای استقرار یک شرکت آمریکایی در این منطقه است. این تحول برای ایران غافلگیرکننده بوده و حضور ایالات متحده، به عنوان دشمن اصلی جمهوری اسلامی، در مرزهای شمالی ایران نگرانی‌های جدی راهبردی ایجاد کرده است.
وی افزود: سفر پزشکیان به ارمنستان در آستانه لغو بود لذا ارمنستان معاون وزیر خارجه خود را اعزام کرد و آقای پاشینیان با مقامات متعددی تماس گرفت و گفت‌وگوهایی انجام شد تا اینکه سفر آقای پزشکیان برقرار ماند و وی به ارمنستان سفر کرد. طبق اخباری که از رسانه‌ها به دست آمده، گفت‌وگوی آقای پزشکیان و آقای پاشینیان در جریان این سفر که قرار بود در حد ۲۰ دقیقه باشد، بیش از دو ساعت به طول انجامیده و قابل حدس است که محور اصلی آنچه بوده است.
کارشناس مسائل قفقاز اظهار کرد: مقامات دولت ارمنستان اعلام می‌کنند که این کریدور فرصتی برای ایران خواهد بود؛ برای دسترسی به مدیترانه، دریای سیاه و همچنین راه‌آهن ایران که در گذشته و در دوره شوروی از جلفا وارد نخجوان می‌شد و مسیر را از خاک ارمنستان ادامه می‌داد و از طریق خاک آذربایجان و روسیه می‌رسید. آنان تأکید می‌کنند در صورت برقراری مجدد راه‌آهن، این فرصتی برای ایران خواهد بود.
وی افزود: در گفت‌وگوهای آقای پزشکیان و آقای هاشمیان به نظر می‌رسد مذاکراتی صورت گرفته است تا این کریدور از کنار مرزهای ایران عبور نکند و چند کیلومتر به شمال منتقل شود. هنوز مشخص نیست نتیجه نهایی این مذاکرات چه بوده، اما آنچه دیده می‌شود، حاکی از رضایت مسئولان ایرانی از سفر آقای پزشکیان به ارمنستان است. با این حال، این گفت‌وگوها باید ادامه یابد تا به تضمین‌های عینی برسد. بدیهی است استقرار نیروهای آمریکایی یا شرکت‌های نظامی آمریکا در مرزهای شمال‌غربی ایران، یک موضوع جدی برای امنیت ملی جمهوری اسلامی خواهد بود.
خسروشاهی با اشاره به بلاروس خاطرنشان کرد: ما در سال‌های گذشته نتوانستیم از ظرفیت تجاری بلاروس بهره‌برداری کنیم. حجم صادرات ایران به بلاروس بسیار ناچیز و تراز تجاری دو کشور قابل توجه نیست، در حالی که ظرفیت‌های فراوانی وجود دارد. این سفر می‌تواند فرصتی برای فعال‌سازی روابط و بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها باشد، مشروط بر آنکه به عکس یادگاری و تفاهم‌نامه‌های تشریفاتی محدود نشود و کمیسیون همکاری دو کشور جلسات منظم خود را برگزار کند تا به مسائل جزئی‌تر پرداخته شود و آثار آن در تراز تجاری سال‌های آینده نمایان شود.
افزایش تاب آوری ایران در برابر تحریم‌های غرب
بدین ترتیب می‌توان گفت که سفر رئیس‌جمهور به این دو کشور، پیام روشنی از تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و دیپلماسی اقتصادی برای گسترش روابط با کشورهای همسایه و همسو بود. این سفر نشان‌دهنده عزم ایران برای توسعه همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه با کشورهایی است که تعاملات مشترک بسیاری با ایران در مجامع جهانی دارند. امضای تفاهم‌نامه‌های مختلف در بخش حمل و نقل، ترانزیت، مسکن، کشاورزی و صنعت، توان بیشتری به ایران می‌دهد تا تحریم‌ها را دور زده و در مقابل فشار کشورهای غربی مقاومت کند. تقویت دیپلماسی اقتصادی از دستاورد سفر هفته گذشته رئیس جمهور و هیأت عالی رتبه آن به ارمنستان و بلاروس بود تا ضمن توسعه روابط با اعضای اوراسیا، تاب آوری ایران در برابر فشارهای غربی افزایش یابد. در نهایت، انجام این دو سفر در این شرایط حساس، نشان داد که ایران با بهره‌گیری از دیپلماسی اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای قادر است فرصت‌های مغفول اقتصادی، علمی و فناوری را فعال کرده و مسیر توسعه پایدار و چندجانبه را در روابط با کشورهای همسایه و اوراسیا هموار سازد.
Sunday, 24 August , 2025