برخی از متخصصین حوزه هوش مصنوعی دانشگاه صنعتی شریف، به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های ناشی از ورود هوش مصنوعی به آموزش عالی پرداخته و در گزارشی ابعاد این موضوع را بررسی کردند.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دانشگاه صنعتی شریف، با گسترش روزافزون فناوری‌های نوین، هوش مصنوعی (AI) به یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در حوزه آموزش عالی تبدیل شده است. این فناوری با قابلیت‌هایی نظیر یادگیری ماشینی، تحلیل داده‌های کلان و خودکارسازی فرآیندها، نویدبخش تحول در نظام‌های آموزشی است. در همین راستا، در گفتگو با برخی از متخصصین حوزه هوش مصنوعی دانشگاه صنعتی شریف، به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های ناشی از ورود هوش مصنوعی به آموزش عالی پرداخته شده که جمع‌بندی و ماحصل این گفتگوها در گزارش زیر آمده است:
نقش فعلی هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها
هوش مصنوعی امروزه بیشتر در انجام وظایف تکراری همچون تصحیح آزمون‌ها، طرح پرسش‌ها، تحلیل داده‌های آموزشی و ایجاد مسیرهای یادگیری شخصی‌سازی‌شده به کار گرفته می‌شود. از مزایای کلیدی این فناوری می‌توان به دسترسی همیشگی، عدم خستگی، وسعت اطلاعات و توانایی پاسخگویی هم‌زمان به تعداد زیادی از دانشجویان اشاره کرد. همچنین، می‌تواند هزینه‌های عملیاتی و نیروی انسانی را کاهش دهد و در آینده به شیوه‌ای دقیق‌تر، آموزش متناسب با ویژگی‌های فردی هر دانشجو ارائه دهد.
هوش مصنوعی جایگزین استاد یا ابزاری کمکی؟
اگرچه هوش مصنوعی می‌تواند در انجام برخی امور مانند؛ ارزیابی آزمون‌ها مؤثر باشد، اما نمی‌تواند جایگزین کامل استاد شود. تعامل انسانی، خلاقیت، انگیزه‌بخشی، درک شرایط عاطفی و پرورش تفکر انتقادی از ویژگی‌هایی هستند که منحصر به انسان‌اند. اگر خودکارسازی صد در صدی فرآیند آموزشی جای تعامل انسانی را بگیرد، آموزش به یک فرآیند مکانیکی و سطحی تنزل خواهد یافت.
مهم‌ترین نگرانی‌ها در استفاده از هوش مصنوعی در آموزش
مخاطرات متعددی وجود دارد؛ از جمله: یکسان‌سازی آموزش و نادیده گرفتن تفاوت‌های فردی، تشدید نابرابری در دسترسی به فناوری یا خطر تضعیف استقلال علمی دانشگاه‌ها و حاکمیت داده.
افزون بر این، الگوریتم‌های هوش مصنوعی ممکن است دارای سوگیری‌های پنهان باشند که بی‌طرفی علمی را نقض یا چالش‌های اخلاقی ایجاد می‌کند.
چالش‌های راهبردی پیش روی دانشگاه‌ها در بهره‌گیری از AI
از چالش‌های جدی می‌توان به نگرانی‌های اخلاقی مانند نبود شفافیت در عملکرد الگوریتم‌ها و سوگیری‌های پنهان، مشکلات زیرساختی مانند ضعف در امنیت داده‌ها و نبود زیرساخت‌های لازم، چالش‌های انسانی مانند مقاومت استادان و دانشجویان نسبت به این مقوله و در نهایت چالش‌های سیاسی و حاکمیتی به ویژه ایجاد وابستگی به فناوری‌های خارجی و تهدید حاکمیت داده‌های ملی اشاره کرد.
اثرات هوش مصنوعی در حوزه پژوهش
هوش مصنوعی از یک سو می‌تواند به پژوهشگران و نویسندگان مقالات علمی در مرور کارهای قبلی و ادبیات موضوع در یک حوزه تخصصی و نیز در تحلیل کلان‌داده‌ها و ساماندهی اطلاعات و مسائل دیگر کمک و آن‌ها را بهینه‌تر کند، اما از طرف دیگر، اتکای بیش از حد به ابزارهای خودکار می‌تواند منجر به تولید انبوه مقالات کم‌عمق و تضعیف تفکر انتقادی پژوهشگران شود.
آینده استفاده از هوش مصنوعی در آموزش
دو حالت قابل تصور است: در حالت خوش‌بینانه، هوش مصنوعی به ابزاری مکمل تبدیل می‌شود که تعامل انسانی را تقویت و کیفیت آموزش را ارتقا می‌دهد. اما در حالت بدبینانه، آموزش به یک کالای یکسان‌ساز تبدیل شده، کیفیت افت می‌کند و استقلال دانشگاه‌ها در سایه وابستگی به بسترها و زیرساخت‌های آموزشی خصوصی آسیب می‌بیند.
جمع‌بندی و توصیه پایانی
هوش مصنوعی نه تهدیدی مطلق است و نه راه‌حلی جادویی. بهره‌گیری مؤثر از این فناوری نیازمند تدوین سیاست‌های اخلاق‌محور، توسعه زیرساخت‌های داده‌ای امن، پرهیز از وابستگی و اتکای بیشتر به شرکت‌های خارجی و در نهایت، حفظ جایگاه تعامل انسانی در فرایند آموزش است.
Tuesday, 22 July , 2025