کدخدایی عضو شورای نگهیان گفت: آزادی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر کرامت انسان و مسئولیت در برابر خداوند است وسابقه‌دار بودن مسئله آزادی در چارچوب الهی است.
به گزارش خبرگزاری مهر، در چهل‌ویکمین پیش‌نشست تخصصی همایش بین‌المللی حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، که با حضور شماری از اساتید ایرانی و ایتالیایی به صورت مجازی برگزار شد، دکتر عباسعلی کدخدایی، استاد حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه تهران و عضو حقوقدان شورای نگهبان، با تمرکز بر مبانی اسلامی آزادی و جایگاه آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دیدگاه‌هایی مبسوط را ارائه داد.
وی در آغاز سخنان خود با سلام و تشکر از رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در رم و سایر دست‌اندرکاران نشست، اظهار داشت که آزادی یکی از مفاهیم کهن و بنیادین در اندیشه‌های انسانی و اجتماعی است که همواره محل بحث و تفسیرهای گوناگون بوده است. به گفته او، اسلام به عنوان یکی از ادیان بزرگ الهی، نگاه بلند و منظومه‌مند به موضوع آزادی دارد و در کنار ارائه مبانی نظری مستحکم، مرزهای جدیدی را در تحلیل‌های تاریخی، اجتماعی و سیاسی در این زمینه گشوده است.
کدخدایی تأکید کرد که در اندیشه اسلامی، آزادی یکی از حقوق طبیعی و فطری انسان است که از سوی خداوند به انسان اعطا شده است. این آزادی نه‌تنها نباید از سوی حکومت‌ها، قدرت‌ها یا سایر انسان‌ها سلب شود، بلکه حتی وابستگی‌های درونی انسان همچون شهوات و غرایز نیز نباید آن را محدود کند.
او افزود: آزادی در نگاه اسلام صرفاً یک حق اجتماعی یا سیاسی نیست، بلکه ریشه در کرامت ذاتی انسان دارد. اسلام برخلاف برخی مکاتب، آزادی را فقط در مناسبات اجتماعی محدود نمی‌کند بلکه آن را در پیوند با ابعاد معنوی و کمال انسانی می‌فهمد و آزادی را نه‌فقط یک حق بلکه یک ابزار برای رشد و تعالی انسان تلقی می‌کند.
وی تصریح کرد که در چارچوب اسلام، آزادی از مسئولیت جدا نیست و انسان باید در پرتو آن در مسیر تکامل فردی و اجتماعی حرکت کند. از همین رو، اگر آزادی بدون در نظر گرفتن حدود اخلاقی و مسئولیت انسانی اعمال شود، ممکن است به انحراف کشیده شود و حتی ارزش‌های والای انسانی را تضعیف کند.
عضو شورای نگهبان سپس با اشاره به اسناد بین‌المللی حقوق بشر، از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸، بند ۲ و ۳ ماده ۲۹، خاطرنشان کرد که حتی در این اسناد نیز آزادی‌ها مقید به حدود و الزاماتی هستند که ناظر به اخلاق، نظم عمومی، سلامت همگانی و اصول بنیادین سازمان ملل است.
وی سپس به جایگاه برجسته آزادی در نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخت و یادآور شد که انقلاب اسلامی ایران با شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به پیروزی رسید و نظام سیاسی برآمده از آن نیز در قانون اساسی خود، آزادی را به عنوان یکی از اهداف عالیه و ابزار تحقق عدالت و رشد معنوی جامعه تبیین کرده است.
کدخدایی با اشاره به اصول مختلف قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه اصل دوم، سوم، نهم و بند «ج» اصل دوم، اظهار داشت: قانون اساسی ایران، انسان را برخوردار از کرامت ذاتی می‌داند و بر آزادی در بیان، اندیشه و انتخاب تأکید می‌کند؛ البته با رعایت موازین شرعی، اخلاقی، امنیت عمومی، استقلال ملی و حقوق دیگران.
او در ادامه گفت: در مقدمه قانون اساسی، آزادی در کنار کرامت و رشد و تکامل انسان مورد تأکید قرار گرفته و در اصل نهم قانون اساسی نیز به روشنی آمده است که هیچ فرد، گروه یا نهادی حق ندارد به نام آزادی به استقلال کشور لطمه بزند، و همچنین هیچ مقامی نمی‌تواند به بهانه حفظ استقلال، آزادی‌های مشروع را با وضع قوانین و مقررات محدود کند.
او این اصل را جلوه‌ای از نگاه متعالی جمهوری اسلامی ایران به آزادی دانست که از یک‌سو برخاسته از موازین اسلامی و از سوی دیگر ناظر به رشد جامعه اسلامی و انسانی است.
کدخدایی در پایان و جمع‌بندی این نشست علمی نیز با ابراز خرسندی از سطح مباحث مطرح‌شده، بر تداوم این‌گونه جلسات علمی تأکید کرد و یادآور شد که تبیین مفاهیم بنیادینی چون آزادی نیازمند گفت‌وگوهای علمی با محورهای دقیق‌تر و مشارکت گسترده‌تر اندیشمندان داخلی و خارجی است.
وی ضمن تشکر از رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در رم، مترجمان، دانشگاه سن دومنیکو و مسئولان برگزارکننده نشست، تأکید کرد که پیام دانشگاه سن دومنیکو مبنی بر آمادگی برای همکاری‌های آتی، نشانه‌ای امیدوارکننده برای تداوم این تعاملات علمی است.
کدخدایی با اشاره به تجربه‌های مشابه در سال‌های گذشته خاطرنشان کرد: چند سال پیش با همراهی گروهی از ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران در یک سمینار در شهر سیراکوزا در ایتالیا شرکت کردیم که طی آن چند روز بحث‌های علمی بسیار مفیدی با اساتید ایتالیایی با گرایش‌های مختلف حقوقی داشتیم. در آن نشست هم ما مطالب خوبی را آموختیم و هم توانستیم نکاتی درباره نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران ارائه کنیم که مورد استقبال قرار گرفت.
وی در ادامه ابراز امیدواری کرد که جلسات مشابه با همکاری دانشگاه‌های ایتالیایی و ایرانی ادامه یابد و پیشنهاد کرد که نشست‌های آینده با محورهای تخصصی‌تر و جزئی‌تر برگزار شود. او گفت: امروز یک بحث کلان در مورد آزادی و مبانی نظری آن داشتیم که بسیار مفید و پربار بود. اما اگر محورهای جزئی‌تری تعریف کنیم، با توجه به فرصت محدود، می‌توانیم به نتایج دقیق‌تری برسیم.
عضو شورای نگهبان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به دیدگاه‌های منتقدانه برخی اساتید ایتالیایی نسبت به وضعیت آزادی در نظام غربی افزود: «این نکته مهمی است که حتی اساتید غربی نیز نسبت به وضعیت آزادی در نظام‌های لیبرال انتقاد دارند. آزادی، همان‌طور که در ابتدای سخنانم هم عرض کردم، مسئله‌ای ریشه‌دار است که از آغاز خلقت بشر مطرح بوده است. زمانی که خداوند انسان را خلق کرد و فرشتگان از احتمال خونریزی او سخن گفتند، خداوند در پاسخ فرمود: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید.
وی این اشاره قرآنی را گواهی بر سابقه‌دار بودن مسئله آزادی در چارچوب الهی دانست و افزود: ما باید بتوانیم با استفاده از مبانی دینی در اسلام و سایر ادیان، از جمله مسیحیت، که عزیزان ایتالیایی نیز به آن اشاره داشتند، این مفهوم را بهتر تبیین کنیم؛ هم در حوزه نظری و هم در سطح اجرایی.
کدخدایی از اشارات دقیق دکتر روبرتو کاریا به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز قدردانی کرد و گفت: تسلط ایشان به متن قانون اساسی و اشاره به نکاتی که ما بیان نکرده بودیم، بسیار ارزشمند بود و نشان‌دهنده لزوم تداوم این‌گونه نشست‌هاست. البته تبیین دقیق و موفق این مباحث، نیازمند توجه و ممارست بیشتر است.
او در ادامه با اشاره به تجربه قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت: از زمان تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حرکت در جهت نهادینه‌سازی آزادی بر پایه ارزش‌های اسلامی آغاز شده و تاکنون تجارب مفیدی در این مسیر حاصل شده است. البته نواقصی هم وجود دارد که با همت اندیشمندان، چه در داخل کشور و چه در عرصه بین‌الملل، می‌توان آن‌ها را رفع کرد.
وی در پایان با ابراز تشکر مجدد از همه اساتید ایرانی و ایتالیایی شرکت‌کننده در این نشست، از دکتر امامی و همکاران‌شان در رایزنی فرهنگی، و نیز از پژوهشکده شورای نگهبان بابت برقراری این ارتباط علمی قدردانی کرد و گفت: ما آمادگی داریم در فرصت‌های آینده جلسات بیشتری با موضوعات دقیق‌تر برگزار کنیم که هم برای ما آموزنده خواهد بود و هم مسیر گفت‌وگوی علمی را توسعه خواهد داد.
این نشست علمی به همت پژوهشکده شورای نگهبان و با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در رم برگزار شد. اختتامیه همایش بین‌المللی «حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی)» نیز در آذرماه ۱۴۰۴ در تهران برگزار خواهد شد.
Wednesday, 16 July , 2025