شیراز را دوباره ببینید؛ این‌بار از نگاه جامعه‌شناسی تاریخی

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «جامعه‌شناسی تاریخی شهر شیراز» با نگاهی تحلیلی و جامعه‌شناختی به رابطه متقابل میان ساختارهای اجتماعی و بافت فیزیکی شهر شیراز در سه دوره تاریخی زندیه، قاجاریه و پهلوی، از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد.

این اثر تلاش دارد با نگاهی فراتر از رویکردهای رایج در جامعه‌شناسی شهری، پیوند میان مناسبات اجتماعی و شکل‌گیری کالبد شهری را واکاوی کند.

در این کتاب، شهر نه‌فقط به‌عنوان فضایی جغرافیایی، بلکه به‌مثابه پدیده‌ای اجتماعی دیده شده است که تحت تأثیر روابط، مناسبات و ساختارهای اجتماعی شکل گرفته و متحول می‌شود. بر همین اساس، مؤلف می‌کوشد با بهره‌گیری از رویکرد جامعه‌شناختی، به پرسش‌هایی چون این‌که «آیا تغییر در ساختار اجتماعی، منجر به دگرگونی در بافت فیزیکی شهر می‌شود؟» یا «هماهنگی یا ناهماهنگی میان این دو بُعد چه پیامدهایی برای زندگی شهری دارد؟» پاسخ دهد.

سیدسعید زاهد زاهدانی و مهدی مقدسی، نویسندگان این کتاب، در پی پاسخگویی به این سوالات هستند:

۱. بافت فیزیکی چه جایگاهی در زندگی اجتماعی اهالی آن دارد و چگونه از آن تأثیر می‌پذیرد؟

۲. کدام عوامل اجتماعی، بافت‌های فیزیکی را تنظیم می‌کنند و از آن اثر می‌گیرند؟

۳. به‌طور مشخص‌تر، چه ارتباطی بین روابط، مناسبات و ساختار اجتماعی و بافت فیزیکی وجود دارد؟

۴. اگر روابط، مناسبات و ساختار اجتماعی تغییر کنند، آیا بافت فیزیکی هم تغییر خواهد کرد؟ و برعکس آیا بافت فیزیکی می‌تواند در تغییر روابط، مناسبات و ساختار اجتماعی تأثیرگذار باشد؟

۵. هماهنگی ساختار اجتماعی و بافت فیزیکی با یکدیگر چه اثری دارد و اگر با یکدیگر هماهنگ نباشند، چه تأثیری در زندگی اجتماعی ساکنین شهر خواهد داشت؟

در این اثر، مفاهیمی نظیر «روابط اجتماعی»، «مناسبات اجتماعی» و «ساختار اجتماعی» از یکدیگر تفکیک شده و نقش آن‌ها در پیدایش و تحول بافت شهری تحلیل می‌شود. همچنین، از منظر نظری، نقش تکنولوژی به‌مثابه ابزار پیونددهنده این مفاهیم در فرایند تبدیل روابط اجتماعی به ساختار فیزیکی شهر بررسی شده است.

مؤلف در تحلیل ساختارهای اجتماعی از دو مفهوم «تمرکزگرا» و «غیرتمرکزگرا» بهره برده و نشان داده است که چگونه نظم سیاسی حاکم، نحوه‌ی سازماندهی شهر و شکل‌گیری فضاهای شهری را تحت‌تأثیر قرار داده است. این موضوع به‌ویژه در بررسی دوره‌ی قاجاریه، که با نوعی هرج‌ومرج سیاسی همراه بوده، برجسته شده است.

کتاب «جامعه‌شناسی تاریخی شهر شیراز» می‌تواند منبعی ارزشمند برای پژوهشگران حوزه‌های جامعه‌شناسی، تاریخ اجتماعی، شهرسازی و مطالعات فرهنگی باشد و دریچه‌ای تازه برای تحلیل تحولات شهری در ایران بگشاید.