بیست و دوم تیر ماه در تقویم ایران مناسبتی است نمادین که به افتخار محمدبن موسی خوارزمی پدر علم جبر به عنوان روز ملی فناوری اطلاعات نام‌گذاری گردیده تا به ما یادآوری کند که پیشرفت و توسعه ظرفیت‌های تمدنی در گرو قابلیت‌های زیرساختی و فناورانه ما است در شناخت، سازماندهی و تحلیل داده‌ها.
به گزارش اقتصاد آنلاین، مقوله‌ای که عدم توجه کافی به آن به ویژه در حوزه سیاست‌گذاری قادر است شکاف میان آنچه جهان توسعه یافته و در حال توسعه نامیده می‌شود را در روندی تصاعدی بیش از گذشته تشدید نماید؛ و این در حالی است که ظرفیت‌های فناورانه مذکور قادر به ارایه راهکارهایی بوده که پاسخی هستند به هر آنچه در گذشته، دور از ذهن و انجام نشدنی تلقی می‌گردیدند.
حال و در جهانی که سرمایه‌گذاران با چند کلیک تصمیم می‌گیرند و الگوریتم‌ها به جای آن‌ها نقش آفرینی می‌کنند، فناوری اطلاعات تنها به عنوان زیرساختی برای پشتیبانی نبوده و بلکه شریکی است راهبردی جهت ارتقاء اعتماد، شفافیت و کارایی و توسعه فراگیری در بازارهای مالی کشور. در روز ملی فناوری اطلاعات ضروری است به بازار سرمایه نیز از همین زاویه نگاه کنیم. نه به عنوان بازاری معاملاتی و بلکه به عنوان ماهیتی فناورانه و داده محور جهت تخصیص منابع مالی. به نحویکه طراحی و استقرار اکوسیستم فناورانه و نوآورانه می‌تواند توسعه یک بازار سرمایه سالم، شفاف و با ثابت را به عنوان موتور محرکه سرمایه‌گذاری، کارآفرینی و رشد اقتصادی تسهیل نماید.
با این حال بازار سرمایه ایران با چالش‌هایی ساختاری در حوزه دیجیتالی سازی مواجه است؛ از نبود نقشه راه و کمبود سرمایه‌گذاری در این حوزه گرفته تا تعامل ناپذیری سامانه‌ها و ناتوانی در جذب نوآوری‌های فین‌تکی. در این یادداشت تلاش گردیده تا نخست نگاهی داشته باشیم به چالش‌های موجود در حوزه فناوری اطلاعات بازار سرمایه، سپس برخی از تجارب بین‌المللی در این حوزه را مرور خواهیم کرد و نهایتاً راهکارهای راهبردی برای قرار گرفتن در دستور کار سیاست‌گذاری کلان را ارایه خواهم کرد. زیرا باور دارم بدون یک تحول ساختاری در زیرساخت‌های دیجیتال، دچار نوعی خود تحریمی خواهیم گردید و بنابراین قادر به بهره‌برداری از ظرفیت‌های بازار سرمایه در تخصیص منابع و حفظ و ارتقاء ثروت در جامعه نخواهیم بود.
در بسیاری از کشورهای دنیا، بازار سرمایه به عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی نظام مالی، به سرعت به سمت دیجیتالی شدن حرکت نموده است. اما در ایران اگرچه زیرساخت‌های اولیه برای خدمات آنلاین در حوزه معاملات توسعه یافته، هنوز تحول دیجیتال به عنوان یک «پارادایم» در سیاست‌گذاری این حوزه مورد توجه کافی قرار نگرفته است.
پرسش اساسی این است که چرا بازار سرمایه ایران نتوانسته از فناوری اطلاعات به عنوان یک مزیت رقابتی استفاده کند؟ و از این مهم‌تر چه باید کرد تا مسیر پیش رو را به فرصت تبدیل کنیم و نه تهدید؟
در مسیر پاسخگویی به این سوالات و مبتنی بر احصاء نقاط ضعف و چالش‌های موجود در حوزه فناورانه، بازار سرمایه ایران با چالش‌های زیرساختی متعددی به شرح ذیل مواجه بوده که محدودیت‌هایی را بر این رکن کلیدی نظام مالی کشور در تخصیص بهینه منابع و توسعه فراگیری مالی وارد نموده است. این نقاط ضعف در قالب مقوله‌های اصلی به شرح ذیل قابل طبقه‌بندی می‌باشند:
- فقدان راهبرد کلان تحول دیجیتال در بازار سرمایه: به نحویکه هیچ سند فرادستی مشخصی برای تحقق تحول دیجیتال در این بازار تدوین نگردیده است. این فقدان در کنار عدم وجود متولی مشخص موجب گردیده است تا در سایه عدم وجود سیاست‌گذاری جامع و منسجم، تصمیمات در قالب پروژه‌های جزیره‌ای، مقطعی و غیر هم راستا نمود پیدا کنند.
- سرمایه‌گذاری ناکافی در حوزه زیرساخت و امنیت: تنش‌های سیاسی طی دهه اخیر در کشور و تعدد حملات سایبری در نتیجه رویکرد خصمانه دولت‌های غربی، ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت و امنیت بازار سرمایه را بیش از پیش حایز اهمیت نموده است. با این وجود تعرفه ناچیز خدمات و محصولات ارایه گردیده در بازار سرمایه علیرغم افزایش حایز اهمیت بهای تمام شده این خدمات موجب گردیده است تا بازار سرمایه با محدودیتی درخور توجه در منابع مالی مورد نیاز جهت به روز رسانی و تقویت حوزه زیرساخت و امنیت مواجه گردد.
- رگولاتوری غیرمنعطف و نوآوری گریز: تحت شرایطی که تحریم‌های ظالمانه غرب انواع و اقسام محدودیت در دسترسی به محصولات و خدمات فناورانه را برای مخاطبین نظام مالی در ایران ایجاد نموده است، رویکرد غیرمنعطف نهادهای رگولاتور به مقولات نوآورانه و عدم حمایت کافی از اکوسیستم فناورانه و نوآورانه در نظام مالی کشور موجب شکل‌گیری نوعی از خود تحریمی در استفاده از محصولات و خدمات فناورانه در نظام مالی کشور گردیده است.
- محدودیت در دسترسی به استعدادهای دیجیتال: افزایش پروژه‌های فناورانه و حوزه تحول دیجیتال از یک طرف و شکل‌گیری پدیده‌های مخرب مانند مهاجرت نخبگان دیجیتال در نتیجه نوسانات متغیرهای کلان اقتصادی و اجتماعی از طرف دیگر، نوعی از مازاد تقاضا را برای نخبگان و استعدادهای دیجیتال ایجاد نموده که این مقوله محدودیت‌هایی را جهت دسترسی به دانش و مهارت مورد نیاز سازمان‌های فناورانه جهت ارایه خدمات نوآورانه ایجاد نموده است.
- فناوری قدیمی و معماری جزیره‌ای سامانه‌ها: نبود معماری فناورانه مبتنی بر استانداردهای مدرن و وابستگی کامل به سامانه‌های سنتی و جزیره‌ای در بازار سرمایه، علاوه بر شکل‌گیری ریسک‌های عملکردی آتی سامانه‌های موجود، سرعت و دقت این سامانه‌ها را با چالش‌هایی جدی مواجه نموده است.
- فقدان حمایت قانونی از فناوری‌های نوین مانند بلاک‌چین: علیرغم کارکردهای رو به توسعه فناوری‌های دیجیتالی نوین مانند بلاک‌چین، در بازارهای سرمایه جهانی، فقدان حمایت قانونی از فناوری‌های مذکور و نوع نگاه نهاد تنظیم‌گر به این فناوری‌ها، موجب ایجاد محدودیت در استفاده از فناوری‌های مذکور در بازار سرمایه گردیده است.
- سطح پایین بلوغ دیجیتال در تجربه مشتری: فرآیندهای کاربری در بازار سرمایه در حوزه‌های مختلف و دسترسی به سامانه‌ها و دریافت خدمات مالی همچنان پیچیده، کند و غیر شخصی‌سازی شده می‌باشند. به نحویکه تجربه کاربری در بخش زیادی از نهادهای بازار، با انتظارات سرمایه‌گذاران نسل دیجیتال همخوانی ندارند.
علیرغم وجود چالش‌های مذکور، تجارب جهانی بیانگر این موضوع بوده که دیجیتالی سازی بازار سرمایه نه صرفاً از منظر کارایی بلکه جهت افزایش شمول مالی، شفافیت و جذب سرمایه‌گذاری بسیار حیاتی هستند. پروژه هویت دیجیتال در هند که توانست میلیون‌ها نفر را به بازارهای مالی متصل نموده و هزینه خدمات را کاهش دهد، تقویت اکوسیستم نئوبروکرها و حوزه فناوری ثروت مبتنی بر ایجاد سندباکس در کشور انگلستان، توسعه اکوسیستم مبتنی بر API جهت تسهیل ورود فین تک ها در سنگاپور و توسعه بکارگیری از داده در کشور چین، نمونه‌هایی از اقدامات انجام شده در مسیر تحول دیجیتال بازار سرمایه در کشورهای مختلف می‌باشند. این نمونه‌ها به ما ثابت نموده که بدون بازسازی دیجیتال ساختار بازار سرمایه، نمی‌توان آن را تبدیل به موتوری جهت رشد اقتصادی کشور نمود. زیرا فناوری دیجیتال به همان میزان که ابزاری است تکنولوژیک، می‌تواند در قالب اهرم سیاست‌گذاری توسعه گرا نیز تلقی گردد.
با توجه به موارد اشاره گردیده پیشنهاد می‌گردد وزیر جوان و محترم امور اقتصادی و دارایی به عنوان متولی سیاست‌گذاری بازار سرمایه در کشور و در راستای ارتقاء کارایی و شفافیت بازار مذکور، موارد به شرح ذیل را در دستورکار سیاست‌گذاری این بازار مد نظر قرار دهد:
- تدوین نقشه راه تحول دیجیتال بازار سرمایه: با توجه به اهمیت مقوله تحول دیجیتال بازار سرمایه ضروری است وزارت اقتصاد نسبت به تعیین متولی این مقوله در بازار سرمایه اقدام نموده تا با مشارکت سازمان بورس، وزارت امور اقتصادی و دارایی و بخش خصوصی، نسبت به تدوین نقشه راه تحول دیجیتال بازار سرمایه اقدام نماید.
- الزام به اتخاذ رویکرد اکوسیستم محوری در بازار سرمایه: ضروری است کلیه بازیگران بازار سرمایه و متولیان سامانه‌های این رکن نظام مالی کشور مکلف به توسعه زیرساخت‌های API بر مبنای استانداردهای باز با هدف ارتقاء اکوسیستم محوری در بازار سرمایه گردند.
- نوسازی زیرساخت‌های دیجیتال: توجه به اهمیت واقعی سازی نظام قیمت گذاری ارایه خدمات فناورانه در بازار سرمایه مبتنی بر شرایط اقتصادی حاکم بر این حوزه با هدف نوسازی حوزه زیرساخت و امنیت و مدیریت ریسک‌های حاکم بر این رکن نظام مالی بایستی به عنوان یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های نهاد سیاست‌گذار مد نظر قرار گیرد.
- راه اندازی سندباکس نظارتی برای فین تک ها: با الگوبرداری از تجربه بریتانیا در حوزه تحول دیجیتال بازار سرمایه راه اندازی سند باکس نظارتی در این بازار بایستی مد نظر قرار گرفته تا فین تک‌ها بتوانند نسبت به ارائه و تست خدمات نوآورانه در یک محیط کنترل شده اقدام نمایند.
- طراحی، استقرار و صیانت از اکوسیستم نوآوری: با هدف توسعه خدمات و محصولات نوآورانه و فناورانه در نظام مالی کشور و فراهم نمودن شرایط دسترسی به قابلیت‌های فناوری‌های نوظهور و تحول آفرین با هدف غلبه بر محدودیت‌ها و چالش‌های موجود در بازار سرمایه، ضروری است نهاد سیاست گذار طراحی، استقرار و صیانت از اکوسیستم نوآوری را به عنوان یکی از اهداف وجودی خود مد نظر قرار داده تا از این طریق نسبت به فراهم نمودن شرایط ارتقاء بهره‌وری سرمایه و شفافیت اقدام نماید.
در نهایت توجه به این موضوع حایز اهمیت است که تحول دیجیتال در بازار سرمایه ایران، دیگر نه یک انتخاب لوکس و بلکه یک ضرورت راهبردی برای بقاء، توسعه و افزایش اعتماد به بازار سرمایه است. با افزایش پیچیدگی بازار و انتظارات کاربران، ادامه مسیر سنتی می‌تواند منجر به فرسایش اعتماد عمومی، خروج سرمایه و کاهش کارایی این نهاد مالی شود.
تحت این شرایط سیاست‌گذاران اقتصادی کشور، به ویژه در آستانه آغاز دوره مدیریت جدید در وزارت امور اقتصادی و دارایی، می‌توانند با درک عمیق این اولویت فناورانه، نقطه عطفی را در دیجیتالی سازی بازار سرمایه رقم بزنند. تحولی که بدون آن به سختی می‌توان بازاری رقابت پذیر، شفاف و مردم پایه را تصور نمود.
محمد رضوان مدنی – مدیرعامل و عضو هیئت مدیره شرکت رایان هم‌افزا
Saturday, 19 July , 2025