از استخراج و خرید بیت کوین گرفته تا معاملات در صرافیها و حتی دریافت مالیات، هر بخش از این اکوسیستم به قوانین روشن و اجرایی نیاز دارد. در این میان، نهادهایی مثب بانک مرکزی، وزارت صمت و پلیس فتا تلاش دارند میان نوآوری مالی و امنیت اقتصادی تعادل برقرار کنند. این مقاله نگاهی جامع به قوانین، مجوزها، مالیاتها و جرائم مرتبط با رمزارز در ایران دارد تا تصویری شفاف از بایدها و نبایدهای حقوقی رمزارز ارائه دهد.
مفهوم ارز دیجیتال چیست؟
در قوانین ایران، مفهوم «ارز دیجیتال» با عنوان رمزپول تعریف شده و به عنوان نوعی پول رقمی رمزنگاریشده شناخته میشود که میتواند به صورت متمرکز (تحت نظارت بانک مرکزی) یا غیرمتمرکز ایجاد شده و در بستر دیجیتال مبادله شود. طبق مقررات، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مسئول اصلی تنظیمگری و نظارت بر رمزپولهاست و باید چارچوب قانونی فعالیت آنها را تعیین کند.
رمزپولها نوعی دارایی دیجیتال هستند که با فناوریهای رمزنگاری ساخته میشوند و به جای شکل فیزیکی، در قالب دادههای رمزگذاریشده بر بستر پایگاه دادههای اشتراکی ذخیره میشوند. این ساختار، امنیت تراکنشها و جلوگیری از دستکاری دادهها را تضمین میکند. مهمترین فناوری زیرساختی این حوزه بلاک چین است؛ شبکهای غیرمتمرکز از بلاکها که هر تراکنش را در دفتر کلی توزیعشده و عمومی ثبت میکند و اعتبار آن توسط نودهای شبکه تأیید میشود.
در نتیجه، ارزهای دیجیتال ویژگیهایی مانند غیرمتمرکز بودن، جهانی بودن، ناشناس بودن، امنیت بالا و حذف واسطهها را دارند. کاربران برای انتقال یا نگهداری این داراییها نیاز به نهاد مالی واسط ندارند و کنترل دارایی کاملاً در اختیار خودشان است.
علاوه بر این بر اساس آییننامه استخراج رمزداراییها مصوب ۱۴۰۱، «رمزدارایی» نوعی ارزش دیجیتال است که قیمت آن بر پایه پول رسمی کشورها تعیین میشود و میتواند بهعنوان ابزار ذخیره ارزش یا مبادله عمل کند. با این حال، باید توجه داشت که هر رمزارزی نوعی ارز دیجیتال است، اما هر ارز دیجیتال الزاماً رمزارز محسوب نمیشود؛ تفاوت آنها در استفاده از فناوری بلاک چین و سطح رمزنگاری است.
شرایط قانونی استخراج ارز دیجیتال
استخراج ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین در ایران قانونی اما مشروط به دریافت مجوز رسمی از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) است. بر اساس قوانین رمزارزها در ایران ماینینگ به عنوان یک فعالیت صنعتی شناخته میشود و تنها در صورتی مجاز است که متقاضی از وزارت صمت پروانه تأسیس و بهرهبرداری دریافت کند. در این مجوز جزئیاتی مانند نوع فعالیت، ظرفیت استخراج، میزان برق مصرفی، محل فعالیت، ارزش تجهیزات و سرمایهگذاری قید میشود.
دستگاههای استخراج (ماینر یا ASIC) مصرف برق زیادی دارد و به همین خاطر استفاده از برق خانگی برای ماینینگ غیرقانونی است. در صورت فعالیت بدون مجوز، سازمان برق حق قطع برق را دارد و نیروی انتظامی نیز میتواند تجهیزات را توقیف یا حتی ضبط قضایی کند. همچنین اگر دستگاههای ماینر به صورت غیرقانونی یا قاچاق وارد کشور شده باشند، طبق قوانین گمرکی، کالای قاچاق محسوب میشوند و نگهداری آنها جرم است.
برای واردات قانونی دستگاه ماینر، باید مجوز گمرکی و تایید وزارت صمت گرفته شود. گمرک ایران از تیرماه ۱۳۹۸ ردیف تعرفه مشخصی برای دستگاههای ماینینگ تعیین کرده، اما ترخیص آنها تنها با مجوز رسمی امکانپذیر است.
به طور کلی، استخراج ارز دیجیتال در ایران فقط در چارچوب قانون، مجوز رسمی، استفاده از برق صنعتی با تعرفه ویژه و رعایت الزامات زیست محیطی و امنیتی مجاز است. در غیر این صورت، فعالیت بدون مجوز در حکم تخلف اقتصادی و قابل پیگرد قانونی خواهد بود.
حکم شرعی معامله رمزارز
جدا از بایدها و نبایدهای حقوقی رمزارز، خیلی از کاربران دوست دارند حکم شرعی معامله آنها را بدانند. حکم شرعی معامله رمزارز در فقه اسلامی هنوز بهطور قطعی و یکسان مشخص نشده و میان مراجع تقلید دیدگاههای متفاوتی وجود دارد. بر اساس جمعبندی نظرات فقها، میتوان دیدگاهها را در سه دسته خلاصه کرد:
- گروهی از مراجع معامله و استفاده از رمزارز را دارای اشکال شرعی میدانند.
- گروهی دیگر حرام نمیدانند اما آن را مشروط به رعایت قوانین و ضوابط میدانند.
- گروه سوم نیز نظری صریح ارائه نکردهاند و تصمیمگیری را به قوانین کشور واگذار کردهاند.
طبق نظر مقام معظم رهبری، خرید و فروش رمزارزها فینفسه ممنوع نیست و حکم آن تابع قوانین جمهوری اسلامی ایران است. ایشان توصیه کردهاند که مردم در این زمینه به مقررات رسمی کشور پایبند باشند و قانونگذاران نیز موظفاند چارچوبهای شفاف و دقیق برای فعالیت در این حوزه تعیین کنند تا از سوءاستفاده و ضررهای احتمالی جلوگیری شود.
از منظر فقهی، تا زمانی که رمزارزها موجب فساد اقتصادی، فریب یا ضرر به دیگران نشوند و فعالیت در این حوزه مطابق با مقررات و با رعایت موازین شرعی باشد، استفاده از آن اشکال ندارد. با این حال، به دلیل ماهیت پرنوسان و ناشناخته بازار کریپتو، مراجع دینی توصیه کردهاند سرمایهگذاری در این حوزه با احتیاط، آگاهی و مشورت تخصصی انجام شود.
در نتیجه، رمزارزها در نگاه فقه اسلامی نه ذاتاً حراماند و نه بیقید و شرط مجاز؛ مشروعیت استفاده از آنها منوط به رعایت قوانین کشور، پرهیز از ضرر و فساد مالی، و رعایت اصول شرعی معاملات است.
مجوزهای لازم برای فعالیت در حوزه رمزارز
فعالیت در حوزه رمزارز در ایران، بسته به نوع فعالیت، نیازمند دریافت مجوزهای مختلف از نهادهای ذیصلاح است. این حوزه شامل دو بخش اصلی استخراج (ماینینگ) و خدمات مالی رمزارزی مانند صرافی میشود که هر کدام مقررات و مراحل قانونی خاص خود را دارند.
در بخش استخراج رمزارز، متقاضی باید ابتدا از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) مجوز تاسیس دریافت کند. برای این منظور، ثبت نام در سامانه «بهینیاب» الزامی است. سپس باید طرح توجیهی فنی و اقتصادی ارائه شود و تأییدیههای لازم از اداره برق (برای تامین برق صنعتی)، سازمان حفاظت محیط زیست و در صورت نیاز، شرکت شهرکهای صنعتی اخذ شود. پس از ارزیابی نهایی، وزارت صمت پروانه بهرهبرداری صادر میکند. فعالیت بدون این مجوزها غیرقانونی محسوب میشود و دستگاههای ماینینگ بدون مجوز ممکن است توقیف شوند.
طبق قانون ارز دیجیتال در بخش صرافی هم علاوه بر ثبت شرکت و دریافت مجوز دانشبنیان از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، رعایت الزامات مبارزه با پولشویی (AML) و احراز هویت مشتریان (KYC) ضروری است. همچنین، صرافیها باید از نظر زیرساخت فنی، امنیت داده و همکاری با نهادهای نظارتی مانند پلیس فتا مورد تایید باشند. مدارک موردنیاز شامل اسناد هویتی شرکت، مدارک تحصیلی مرتبط و در صورت استیجاری بودن مکان، قرارداد رسمی اجاره است.
به طور کلی، هرگونه فعالیت رمزارزی بدون مجوزهای قانونی از وزارت صمت یا مراجع ذیربط، تخلف محسوب میشود و تنها افرادی که دارای مجوز رسمی، انشعاب برق مجاز و زیرساخت فنی ایمن هستند، مجاز به فعالیت در این حوزهاند.
آیا معاملات ارز دیجیتال مالیات دارد؟
در حال حاضر، معاملات ارز دیجیتال در ایران به طور رسمی مشمول مالیات قطعی و اجرایی نمیشود اما چارچوب قانونی برای اخذ مالیات از این حوزه در حال شکلگیری است. پس از تصویب طرح «مالیات بر سوداگری و سفتهبازی» در سال ۱۴۰۲، رمزارزها برای نخستین بار بهعنوان دارایی سرمایهای شناخته شدند و سود حاصل از خرید و فروش آنها ذیل مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) قرار گرفت. با این حال، اجرای این طرح هنوز به مرحله عملیاتی نرسیده و فقط در حال تدوین آییننامههای اجرایی است.
طبق قانون پیشنهادی، تنها فعالان حرفهای و تریدرهای بزرگ که گردش مالی بالایی دارند، مشمول مالیات میشوند؛ در حالی که کاربران عادی و سرمایهگذاران خرد از پرداخت مالیات معاف خواهند بود. همچنین نگهداری صرف رمزارزها (هولد کردن) مشمول مالیات نیست، بلکه فقط سود حاصل از فروش یا تبدیل آنها مورد محاسبه قرار میگیرد.
در مدل جدید مالیاتی، صرافیهای دارای مجوز موظفاند برای هر تراکنش، صورت حساب الکترونیکی صادر کرده و اطلاعات معاملهگران را در سامانه مودیان ثبت کنند تا مبنای محاسبه مالیات باشد. با این حال، از آنجا که بخش بزرگی از کاربران از کیف پولهای شخصی یا صرافیهای خارجی استفاده میکنند، اجرای دقیق این طرح در عمل دشوار است.
در مجموع، دولت قصد دارد با اجرای مالیات رمزارزها، شفافیت مالی و کنترل تراکنشها را افزایش دهد اما هنوز قانون اجرایی مشخصی برای مالیات تریدرهای رمزارز وجود ندارد. در صورت اجرای نهایی، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه در این حوزه احتمالاً بین ۱۵ تا ۲۵ درصد از سود خالص تعیین خواهد شد.
جرائم خرید و فروش غیرقانونی رمزارز
طبق قوانین رمزارزها در ایران، خرید و فروش ارز دیجیتال به خودی خود جرم محسوب نمیشود، اما هرگونه فعالیت غیرمجاز یا سوءاستفاده از رمزارزها میتواند مشمول عناوین مجرمانه شود. چون هنوز قانون مشخص و جامعی برای رمزارزها تصویب نشده، جرائم مرتبط با معاملات غیرقانونی رمزارزها معمولاً بر اساس قوانین موجود مانند کلاهبرداری، پولشویی، قاچاق ارز یا سرقت اینترنتی بررسی میشوند.
مطابق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی، هیچ عملی جرم نیست مگر اینکه قانون برای آن مجازات تعیین کرده باشد؛ اما در صورتی که خرید و فروش رمزارز باعث وقوع جرمی مانند فریب، برداشت غیرمجاز یا پولشویی شود، مرتکب تحت همان عناوین مجازات میشود. به عنوان مثال، استفاده از صرافی یا ماینر بدون مجوز وزارت صمت میتواند به عنوان فعالیت اقتصادی غیرمجاز شناخته شده و مشمول جریمه، توقیف تجهیزات و حتی پیگرد قضایی گردد.
همچنین، کلاهبرداریهای رمزارزی (مانند طرحهای پانزی، شتکوینها، صرافیهای تقلبی یا صفحات فیشینگ) از مصادیق کلاهبرداری رایانهای و خیانت در امانت هستند و مجازات آنها تا ۷ سال حبس و رد مال را شامل میشود. در مواردی که رمزارز برای پولشویی یا انتقال وجوه غیرقانونی به کار رود، مجازات سنگینتری از جمله مصادره اموال و حبس در نظر گرفته میشود.
در نتیجه هرچند طبق قانون ارز دیجیتال، معاملات رمزارز هنوز بهصورت مستقیم جرمانگاری نشده اما فعالیت بدون مجوز، استفاده از بسترهای غیررسمی یا مشارکت در طرحهای مشکوک، میتواند فرد را در مظان اتهام جرایم اقتصادی و سایبری قرار دهد. بنابراین، فعالیت در این حوزه تنها از طریق مجاری قانونی و صرافیهای دارای مجوز مجاز است.
جمعبندی
خرید بیت کوین یا ارزهای دیجیتال دیگر در ایران غیر قانونی نیست اما قانون ارز دیجیتال هنوز ابهام زیادی دارد. از یک طرف دولت با هدف شفافیت و کنترل مالی به دنبال قانونگذاری دقیقتر است و از طرف دیگر، فعالان بازار خواستار آزادی و تسهیل فعالیتهای رمزارزی هستند. نتیجه این تقابل، مجموعهای از مقررات در حال تغییر است که آینده آن به تصمیمات نهادهای مالی و قضایی وابسته خواهد بود. در نهایت، موفقیت سیاستگذاری رمزارز در ایران زمانی تحقق مییابد که به جای برخورد کنترلی، رویکردی آموزشی، شفاف و حمایتی در پیش گرفته شود تا هم از فرصتهای اقتصاد دیجیتال بهرهبرداری شود و هم امنیت کاربران حفظ گردد.
سوالات متداول
۱. آیا سرمایه گذاری در رمزارزها در ایران کاملاً قانونی است؟
سرمایهگذاری در رمزارزها در ایران بهطور کامل قانونی نیست، اما خرید و نگهداری شخصی آن ممنوع هم نیست.
۲. چه نهادهایی بر فعالیتهای مرتبط با رمزارزها نظارت دارند؟
انک مرکزی، وزارت صمت و پلیس فتا از مهمترین نهادهای نظارتی بر فعالیتهای رمزارزی هستند.
۳. برای استخراج قانونی ارز دیجیتال چه شرایطی لازم است؟
برای استخراج قانونی باید مجوز رسمی از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت و از برق صنعتی با تعرفه مشخص استفاده شود.
۴. آیا خرید و فروش رمزارز در صرافیهای خارجی برای ایرانیان مجاز است؟
خرید و فروش در صرافیهای خارجی برای ایرانیان از نظر قانونی مجاز نیست و معمولاً با محدودیت یا خطر مسدود شدن حساب همراه است.
۵. معاملات رمزارز چه مالیاتی دارد؟
فعلاً مالیات مشخصی برای معاملات رمزارز در ایران تعیین نشده، اما در آینده احتمال اجرای مالیات بر سود وجود دارد.
۶. چه نوع فعالیتهای مرتبط با رمزارز جرم محسوب میشود؟
فعالیتهایی مانند کلاهبرداری، پولشویی، استفاده از برق غیرمجاز برای ماینینگ یا راهاندازی صرافی بدون مجوز جرم محسوب میشود.
۷. برای فعالیت قانونی در حوزه رمزارز باید چه مجوزهایی بگیریم؟
برای فعالیت رسمی در حوزه رمزارز باید از وزارت صمت و در صورت ارائه خدمات مالی، از بانک مرکزی مجوز گرفت.
۸. آیا انتقال ارز دیجیتال به کیف پول شخصی نیاز به گزارش دارد؟
انتقال ارز دیجیتال به کیف پول شخصی نیاز به گزارش رسمی ندارد، مگر در حجمهای غیرعادی که منجر به پیگیری شود.
حامد
تاریخ : 5 - نوامبر - 2025
واقعاً عجیبه که بعد از چند سال هنوز قانون جامع رمزارز در کشور تصویب نشده! این بلاتکلیفی باعث میشه سرمایهگذارها نتونن برنامهریزی کنن.
کارشناس روابط عمومی دیجیتال
تاریخ : 5 - نوامبر - 2025
درسته، یکی از چالشهای اصلی همین نبود چارچوب ثابت قانونیه. البته بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در حال تدوین آییننامههای جدید هستن تا قوانین شفافتری برای استخراج، معاملات و مالیات رمزارزها وضع بشه.